Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996) Αξιον Εστί

Εισαγωγικά:

Ο τίτλος του ποιήματος παραπέμπει στη χριστιανική παράδοση καθώς και στη θεία λειτουργία και τη δομή της. Ένα από τα πιο γνωστά τροπάρια της λειτουργίας είναι το μεγαλυνάριο της Παναγίας:

«Άξιον εστίν ως αληθώς μακαρίζειν σε Θεοτόκον την αειμακάριστον και παναμώμητον και μητέρα του Θεού ημών».

Επίσης, στον επιτάφιο ύμνο της Μεγάλης Παρασκευής συναντούμε τους εξής στίχους:

«Άξιον εστίν μεγαλύνειν σε τον Ζωοδότην τον εν τω Σταυρώ τας χείρας εκτείναντα και συντρίψαντα το κράτος του εχθρού».

Το «Άξιον Εστί» εκδόθηκε το 1959 και θεωρείται η πιο ώριμη ποιητική σύνθεση του Ελύτη. Αποτελείται από τρεις ενότητες: Η Γένεσις, Τα Πάθη, Δοξαστικόν. Οι ενότητες είναι αυτοτελείς αλλά ταυτόχρονα συνδέονται μεταξύ τους εκφράζοντας τον κύκλο της ζωής και ενώνοντας τον άνθρωπο με τη ζωή και τον κόσμο γύρω του (ορατό και πνευματικό).

Ψαλμός Β’

Την γλώσσα μου έδωσαν ελληνική
το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου.
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου.
Εκεί σπάροι και πέρκες
ανεμόδαρτα ρήματα
ρεύματα πράσινα μες τα γαλάζια
όσα είδα στα σπλάχνα μου ν' ανάβουνε
σφουγγάρια, μέδουσες
με τα πρώτα λόγια των Σειρήνων
όστρακα ρόδινα με τα πρώτα μαύρα ρίγη.
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου με τα πρώτα μαύρα ρίγη.
Εκεί ρόδια, κυδώνια
θεοί μελαχρινοί, θείοι κι εξάδελφοι
το λάδι αδειάζοντας μες στα πελώρια κιούπια
και πνοές από τη ρεματιά ευωδιάζοντας
λυγαριά και σχίνο
σπάρτο και πιπερόριζα
με τα πρώτα πιπίσματα των σπίνων,
ψαλμωδίες γλυκές με τα πρώτα-πρώτα Δόξα Σοι.
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου με τα πρώτα -πρώτα Δόξα Σοι!
Εκεί δάφνες και βάγια
θυμιατό και λιβάνισμα
τις πάλες ευλογώντας και τα καρυοφύλλια.
Στο χώμα το στρωμένο με τ' αμπελομάντιλα
κνίσες, τσουγκρίσματα
και Χριστός Ανέστη
με τα πρώτα σμπάρα των Ελλήνων.
Αγάπες μυστικές με τα πρώτα λόγια του Ύμνου!
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα λόγια του Ύμνου.           

1. «Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική»: Με έμφαση και περηφάνια ο ποιητής δηλώνει την ελληνική του ιθαγένεια. Η ελληνική γλώσσα καθορίζει την ταυτότητα και επομένως και τη μοίρα του.

2. «Το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου»: α) Υποδηλώνεται η ομορφιά της φτωχικής πατρίδας, η μαγεία του μεσογειακού τοπίου, β) δηλώνεται όμως και η πρώτη αρχή, οι ρίζες της ελληνικής γλώσσας, η πίστα στην αδιαίρετη ελληνική γλώσσα που ξεκινάει από τον Όμηρο και φτάνει ώς τις μέρες μας. Ο Όμηρος θεωρείται ο μεγαλύτερος δάσκαλος όλων των εποχών. γ) Υπαινίσσεται, επίσης, τη στενή σχέση των Ελλήνων με τη θάλασσα.

3. «Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου» > Διονύσιος Σολωμός: «μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;»: Δηλώνεται η προσπάθειά του να κατακτήσει αυτή τη γλώσσα που έχει μια τόσο μακρά ιστορία, που είναι τόσο πλούσια, αλλά και η ευθύνη που έχει, ιδιαίτερα ως λογοτέχνης, να διατηρήσει και να πλουτίσει τη γλωσσική παράδοση. Με την «έγνοια» δίνεται η διαρκής και επώδυνη μάχη κάθε ποιητή με τη γλώσσα.

4. «Εκεί σπάροι και πέρκες… με τα πρώτα μαύρα ρίγη»: Με τη λέξη «εκεί» αρχίζει μια ενότητα στίχων. Προσδιορίζει τοπικά και χρονικά περισσότερο τις τρεις κυριότερες φάσεις της πορείας της γλώσσας και των παραγόντων που επηρέασαν και διαμόρφωσαν τον ποιητή.

Σ’ αυτή την ενότητα, συσσωρεύονται λέξεις που σχετίζονται με το νερό και τη θάλασσα. Χρησιμοποιείται παρήχηση του ρ και κάθε λέξη είναι μια έντονη εικόνα είτε ηχητική είτε οπτική.

Αυτές οι λέξεις και οι εικόνες αποτελούν τα «κύτταρα» της ποίησης του Ελύτη. Είναι λέξεις ομηρικές κι έχουν παραδοθεί στον ποιητή, είναι όμως και τα προσωπικά του βιώματα από το θαλασσινό κόσμο της Ελλάδας κοντά στον οποίο γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά του χρόνια. Αυτό φαίνεται από τη φράση: «Με τα πρώτα μαύρα ρίγη» δηλαδή από την παιδική, νηπιακή φάση της γλωσσικής δημιουργίας. Τα «μαύρα ρίγη» είναι οι πρώτοι παιδικοί φόβοι, η δυσκολία του παιδιού να κατακτήσει τη γλώσσα. Τα πρώτα «μαύρα ρίγη» μπορεί επίσης να είναι σύμβολο και των πρώτων ερωτικών σκιρτημάτων, το ερωτικό τραύλισμα του εφήβου.

5. «Εκεί ρόδια, κυδώνια… πρώτα-πρώτα Δόξα Σοι»:

      Με το «εκεί» ξεκινά μια νέα ενότητα στην οποία περνούν ασύνδετες εντυπώσεις και εμπειρίες από την παιδική ηλικία, που όπως ξέρουμε την έζησε στην Κρήτη. «Ρόδια, κυδώνια»: υποδηλώνονται τα γεωργικά προϊόντα της Κρήτης, που θα συμπληρωθούν πιο κάτω με το λάδι.

      «Μελαχρινοί θεοί»: Το οικογενειακό περιβάλλον. Οι θεοί ταυτίζονται σχεδόν με τους θείους και τα ξαδέλφια.

   Οι εικόνες που ακολουθούν με το λάδι που αδειάζεται μέσα σε πελώρια πιθάρια είναι εικόνες που μας παραπέμπουν στην Τίρυνθα και την Κνωσό, παιδικές αναμνήσεις από την Κρήτη, εικόνες που είδε όχι μόνο σε τοιχογραφίες αλλά και στην πραγματικότητα. Αρχαίος και νεότερος κόσμος της Ελλάδας αποτελούν μιαν αδιάσπαστη ενότητα.

   Ως τώρα το ποιητικό υποκείμενο μας έδωσε οπτικές και ηχητικές εικόνες του περιβάλλοντος που τον διαμόρφωσε: Όμηρος, θάλασσα, Κρήτη.

   Προστίθενται τώρα οι οσφρητικές εικόνες: λυγαριά, σχίνος, σπάρτο και πιπερόριζα. Πρόκειται για ενδεικτικά φυτά της ελληνικής φύσης.

   Το τοπίο δεν πλημμυρίζει μόνο ευωδίες αλλά και από τα κελαηδίσματα των πουλιών. «Πιπίσματα»> Παρήχηση του π.

   Οι ήχοι των πουλιών σμίγουν με τις βυζαντινές ψαλμωδίες «τα πρώτα πρώτα Δόξα Σοι». Δένει την ελληνική φύση με τη βυζαντινή παράδοση.

   Ο Ελύτης καταφεύγει στην Ορθοδοξία για να αντλήσει μουσικό και γλωσσικό υλικό. Άλλωστε η δομή του «Άξιον Εστί», απηχεί τη διάρθρωση μιας λειτουργίας. Το Άξιον εστί είναι ο επιτάφιος θρήνος.

6. «Εκεί δάφνες και βάγια… με τα πρώτα λόγια του Ύμνου!»: Μ’ ένα τρίτο «εκεί», μεταβαίνουμε στην τρίτη ενότητα και σε μια τρίτη φάση της παράδοσης και της γλωσσικής δημιουργίας. Η κορυφαία στιγμή του Χριστιανισμού, η Ανάσταση, συνάπτεται με την Παλιγγενεσία του 1821. Οι λέξεις και οι εικόνες απηχούν μνήμες από κλέφτικα τραγούδια και ελληνικά λαμπριάτικα έθιμα.

Με την αναφορά στον Εθνικό Ύμνο - «Ο ύμνος εις την Ελευθερία» - υποδηλώνει την εθνική και αισθητική αγωγή. Τη μαθητεία των Ελλήνων στην Ελευθερία και του Ελύτη στη σολωμική ποίηση και γενικότερα στην πνευματική παράδοση του νεοελληνισμού.

Σε λίγους στίχους, ο Ελύτης συνόψισε τη διαχρονική εξέλιξη της γλώσσας: αρχαία, βυζαντινή, νεοελληνική: Όμηρος, Ρωμανός ο μελωδός και Διονύσιος Σολωμός. Τρεις σταθμοί που αποτελούν το υπόβαθρο της δικής του ποίησης.

Άσμα δ΄

ΕΝΑ το χελιδόνι * κι η Άνοιξη ακριβή

Για να γυρίσει ο ήλιος * θέλει δουλειά πολλή

Θέλει νεκροί χιλιάδες * να 'ναι στους Τροχούς

Θέλει κι οι ζωντανοί * να δίνουν το αίμα τους

Θέ μου Πρωτομάστορα * μ' έχτισες μέσα στα βουνά

Θέ μου Πρωτομάστορα * μ' έκλεισες μες στη θάλασσα!

Πάρθηκεν από Μάγους * το σώμα του Μαγιού

Το 'χουνε θάψει σ' ένα * μνήμα του πέλαγου

Σ' ένα βαθύ πηγάδι * το 'χουνε κλειστό

 Μύρισε το σκοτάδι * κι όλη η Άβυσσο.

 Θέ μου Πρωτομάστορα * μέσα στις πασχαλιές Και Συ

 Θέ μου Πρωτομάστορα * μύρισες την Ανάσταση!

 Σάλεψε σαν το σπέρμα * σε μήτρα σκοτεινή

 Το φοβερό της μνήμης * έντομο μες στη γη

Κι όπως δαγκώνει αράχνη * δάγκωσε το φως

 Έλαμψαν οι γιαλοί * κι όλο το πέλαγος.

 Θέ μου Πρωτομάστορα * μ' έζωσες τις ακρογιαλιές

 Θέ μου Πρωτομάστορα * στα βουνά με θεμέλιωσες!

Στροφή α’: Το ποιητικό υποκείμενο υμνεί μια συμβολική άνοιξη, την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Γερμανούς που αργεί να έρθει και που για να επιτευχθεί χρειάζεται πολλές θυσίες.

Η έλευση της άνοιξης – ελευθερίας προϋποθέτει πολλές θυσίες, γιατί «ένα χελιδόνι δε φέρνει την άνοιξη» κατά τη λαϊκή ρήση.

Επωδός α’: Η προσφώνηση του Θεού ως «Πρωτομάστορα», που θα επαναληφθεί έξι φορές με την έννοια του πλάστη και δημιουργού, παραπέμπει στο «Γιοφύρι της Άρτας» («έχτισες», «έκλεισες»). Το ποιητικό υποκείμενο εκφράζει ένα παράπονο γεμάτο περηφάνια για τη γεωγραφική θέση της Ελλάδας. Χτισμένη μέσα στα βουνά, όπως η γυναίκα του πρωτομάστορα στο «Γιοφύρι της Άρτας», μάχεται να γεφυρώσει το πνεύμα Ανατολής και Δύσης. Φυλακισμένη, κλεισμένη στη θάλασσα: Ο έρωτας.

Στροφή β’: Οι μάγοι – μεγάλες δυνάμεις, ασκώντας βία έθαψαν την Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (Ελλάδα = Σώμα του Μαγιού). Με μια μεταφορά και ξεκινώντας από τη Γέννηση (αστέρι των Μάγων) προφητεύεται η Ανάσταση με τη βυζαντινή αντίληψη της εις Άδου καθόδου. Η φυλακισμένη στη γη Άνοιξη – Ελλάδα είναι ο ίδιος ο ενταφιασμένος Χριστός. Προφητεύεται η Ανάσταση.

Επωδός β’: Ο Θεός τώρα πιο εξανθρωπισμένος, μέσα από την οσμή των λουλουδιών του Πάθους και της Ανάστασης, της πασχαλιάς, βιώνει την αθανασία του και βιώνει τη νίκη επί του θανάτου.

Στροφή γ’: Παραλληλίζεται η σκοτεινή μήτρα με τα σκοτεινά βάθη της γης , το σπέρμα – σπόρος με τη μνήμη του έθνους, με τους θαμμένους νεκρούς που θα ξεπεταχτούν σαν το έντομο και με το φως της Ελευθερίας θα φωτίσουν όλο το σύμπαν (όλο το πέλαγος). Μέσα από το σκοτάδι των Παθών (Πόλεμος – Πείνα – γερμανική Κατοχή) θα λάμψει το φως της απολύτρωσης.

Επωδός γ’: Ο ίδιος ο Ελύτης στο ερμηνευτικό σχεδίασμα του «Άξιον εστί», θεωρεί τα βουνά και τη θάλασσα «θεματοφύλακες (=προστάτες) της Παράδοσης».

Συνάφεια με πρώτη επωδό: Το «έκλεισες» γίνεται «έζωσες» και το «έκτισες» γίνεται «θεμελίωσες». Με τις ρηματικές αυτές αλλαγές διαφοροποιούνται και τα συναισθήματα του ποιητικού υποκειμένου. Το αρχικό παράπονο, γίνεται τώρα υπερηφάνεια.

Με το τελευταίο αυτό δίστιχο, το ποιητικό υποκείμενο, ταυτίζεται με την πνευματική γεωγραφία και τη μοίρα των παθών του συνόλου.

 Ερωτήσεις – Εμβάθυνση:

Α) Ψαλμός β’

1) Ποια στοιχεία/αξίες συνθέτουν τη διαχρονικότητα  και αδιαίρετη ενότητα  του ελληνικού πολιτισμού;

Αξίες που διασώζει η γλώσσα μέσα από την ποίηση (Από τον Όμηρο μέχρι σήμερα). Πνευματική δημιουργία, θρησκευτικότητα, αίσθημα ελευθερίας, αγωνιστική παράδοση των Ελλήνων, η αγάπη του Έλληνα για τη φύση (βουνά και θάλασσα).

2) Εξετάστε κατά ποίαν έννοια το ποίημα ανταποκρίνεται στον κεντρικό στίχο του «Άξιον Εστί»: «Αυτός ο κόσμος ο μικρός ο μέγας»;

Όλα τα ασήμαντα, τα μικρά πράγματα, από τα τοπία της ελληνικής φύσης είναι το μεγαλείο της Ελλάδας, η απεραντοσύνη του κόσμου ολόκληρου.

3) Ο Ελύτης είπε: «Όταν λέγω θάλασσα, όπως η Σαπφώ έλεγε θάλασσα, είμαι προνομιούχος». Να σχολιάσετε. (Η Σαπφώ είναι αρχαία Ελληνίδα ποιήτρια από τη Λέσβο).

Είναι προνομιούχος επειδή είναι κληρονόμος μιας γλώσσας πλούσιας, εκφραστικής, μελωδικής που σ’ αυτήν αποτυπώθηκαν οι αξίες ενός σπουδαίου πολιτισμού. Η παράδοση μέσω της γλώσσας έχει φτάσει σ’ εμάς. Είμαστε οι συνεχιστές μιας ξεχωριστής πνευματικής παράδοσης.

4) Να σχολιάσετε την άποψη του Α. Χριστοφορίδη: «Ο Ελύτης έδωσε τον ποιο αντικειμενικό στίχο της νεότερης ποίησής μας. Αυτόν που συνοψίζει την ιστορία, την κληρονομιά μας, τη γεωγραφία, την ατμόσφαιρα, το πάθος μας. Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου».

Στη φράση περικλείεται ολόκληρη η ελληνική ύπαρξη: Ο Όμηρος, ο αρχηγέτης των ποιητών, η θάλασσα ως σήμα κατατεθέν της Ελλάδας και η έγνοια του Έλληνα για τη διατήρηση της γλώσσας, της κληρονομιάς, της παράδοσης: Αυτός είναι ο πλούτος και το στίγμα της Ελλάδας.

5) Στο πιο πάνω απόσπασμα (στη «Γλώσσα μου έδωσαν Ελληνική»), αλλά και σε πολλά άλλα σημεία του «Άξιον εστί» το βασικό θέμα είναι η γλώσσα. Να εντοπίσετε συγκεκριμένους στίχους, οι οποίοι αναφέρονται στη γλώσσα και παραπέμπουν σε διαφορετικές φάσεις του ελληνικού πολιτισμού, τις οποίες να ονομάσετε.

α) «Τη γλώσσα μου έδωσαν Ελληνική, το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου» - Αρχαία εποχή.

β) «Ψαλμωδίες… Δόξα Σοι» - Βυζαντινή Περίοδος

γ) «Τις πάλες ευλογώντας και τα καριοφίλια… με τα πρώτα λόγια του ύμνου» - Ελληνική Επανάσταση 1821

δ) «Τη γλώσσα μού έδωσαν Ελληνική»: Η σύγχρονη εποχή. Η εποχή του ποιητή.

6) Ποιους ποιητές φαίνεται να θαυμάζει ο Οδυσσέας Ελύτης και πώς δείχνει την αγάπη του προς αυτούς;

α) Όμηρο: αναφορά ονομαστική: πρωταρχική πηγή της ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας.

β) Διονύσιο Σολωμό (Ύμνος): τον θεωρεί πηγή της νεότερης γλώσσας και λογοτεχνίας.

7) Σύγκριση με τους «Έλληνες ποιητές» του Κώστα Μόντη:

Και στα δύο εκφράζεται η περηφάνια των ποιητών για την ελληνική γλώσσα  και την εθνική ταυτότητα. Ο Οδυσσέας Ελύτης τονίζει την ενότητα και τη διαχρονικότητα της ελληνικής γλώσσας ενώ ο Κώστας Μόντης τη δύναμη της ελληνικής γλώσσας που μπορεί να αντισταθμίζει τις αδυναμίες του Έλληνα, όπως είναι η παραγνώριση και η περιφρόνηση από τους άλλους.

Ωδή δ’ («Ένα το χελιδόνι») – Ερωτήσεις – Απαντήσεις

1) Ποια η λειτουργία του ήλιου και ποια η σχέση του με το θέμα της θυσίας;

Ο ήλιος είναι ολοκληρωμένος, λειτουργεί  για να διαλύσει το Χειμώνα, δηλαδή τον πόλεμο, την κατοχή και να φέρει την Άνοιξη, δηλαδή την απελευθέρωση, τη δικαιοσύνη. Ο ήλιος, όμως, προϋποθέτει πολλές θυσίες. Δεν αρκούν όσοι πρόσφερα ήδη τη ζωή τους. Απαιτείται οι ζωντανοί να βρίσκονται σε εγρήγορση και να προσφέρουν κι αυτοί το πολυτιμότερο αγαθό που διαθέτουν, τη ζωή τους. Κανένα αγαθό όπως η Ελευθερία δε δωρίζεται, αλλά κατακτιέται μέσα από μόχθους και θυσίες.

2) Τι συμβολίζει το «σώμα του Μαγιού» και τι το «βαθύ πηγάδι»;

Το σώμα του Μαγιού συμβολίζει το σώμα του Χριστού. Είναι η σταυρωμένη Άνοιξη και κατ’ επέκταση ελευθερία των Ελλήνων. Είναι το σύμβολο της καθημαγμένης Ελλάδας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. το σώμα του Μαγιού, που το πήραν τα πνεύματα του κακού, οι δυνάμεις της βίας και το έθαψαν σ’ ένα βαθύ πηγάδι, σ’ ένα θαλασσινό τάφο, θα αναστηθεί κάποτε όπως ακριβώς αναστήθηκε και το σώμα του Χριστού.

Ο Οδυσσέας Ελύτης (2 Νοεμβρίου 1911 – 18 Μαρτίου 1996), φιλολογικό ψευδώνυμο του Οδυσσέα Αλεπουδέλλη του Παναγιώτη, ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές, μέλος της λογοτεχνικής γενιάς του '30. Διακρίθηκε το 1960 με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης και το1979 με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, γνωστός για τα ποιητικά του έργα Άξιον Εστί, Ήλιος ο

πρώτος, Προσανατολισμοί κ.α.

Διαμόρφωσε ένα προσωπικό ποιητικό ιδίωμα και θεωρείται ένας από τους ανανεωτές της ελληνικής ποίησης. Πολλά ποιήματά του μελοποιήθηκαν ενώ συλλογές του έχουν μεταφραστεί μέχρι σήμερα σε πολλές ξένες γλώσσες. 

Κώστας Μόντης, «Έλληνες ποιητές»

Έλληνες ποιητές

Ελάχιστοι μας διαβάζουν
ελάχιστοι ξέρουν τη γλώσσα μας
μένουμε αδικαίωτοι κι αχειροκρότητοι
σ' αυτή τη μακρινή γωνιά
όμως αντισταθμίζει που γράφουμε ελληνικά.

Στ. 1-3: Αρχίζει με μια μελαγχολικοί διαπίστωση για τους Έλληνες ποιητές: «Ελάχιστοι μας διαβάζουν». Είναι φυσικό και αναπόφευκτο αφού«ελάχιστοι ξέρουν τη γλώσσα μας». Η επανάληψη του «ελάχιστοι» τονίζει ακόμη περισσότερο το ολιγάριθμο των Ελλήνων. Αποτέλεσμα αναπόφευκτο η έλλειψη δικαίωσης, αναγνώρισης των Ελλήνων ποιητών. Ακόμη κι όταν γράφουμε «μεγάλη» ποίηση, λόγω του εμποδίου της γλώσσας, δεν μπορούμε να γίνουμε ευρύτερα γνωστοί.

Στ. 4: Δημιουργεί προς στιγμή κάποια αμφιβολία ως το αν εννοεί ο ποιητής όλη την Ελλάδα ή ειδικά την Κύπρο στην οποία θα ταίριαζε περισσότερο ο γεωγραφικός χαρακτηρισμός. Αν λάβουμε υπόψη τον τίτλο του ποιήματος, τότε η αμφιβολία είναι ψευτοδίλημμα. Δηλαδή το «μακρινή γωνιά» μπορεί να σημαίνει είτε μόνο την Κύπρο, είτε ολόκληρο τον Ελληνισμό, μια και το ολιγάριθμο αυτών που μιλούν και γράφουν ελληνικά, απομονώνουν και ολόκληρη την Ελλάδα κάνοντάς την «μακρινή γωνιά». Άρα δεν έχει σημασία ποιο χώρο εννοεί το ποιητικό υποκείμενο. Σημασία έχει ότι αναφέρεται σε όλους τους Έλληνες ποιητές, οπουδήποτε κι αν αυτοί βρίσκονται.

Στ. 5: Αυτή η πικρία, η μελαγχολία για το ότι οι Έλληνες ποιητές είναι απομονωμένοι και η αξία τους δεν μπορεί ν’ αναγνωριστεί από τον υπόλοιπο κόσμο, μετατρέπεται σε μια υπέρτατη περηφάνια, γιατί έχουν το προνόμιο να γράφουν ελληνικά. Έτσι, μ’ αυτό το στίχο εξυψώνεται όχι μόνο ο Ελληνισμός, αλλά και η ελληνική γλώσσα ως υπέρτατη αξία.

Γενικά για το ποίημα:

Με το ποίημα αυτό εξυμνείται ο Ελληνισμός και η ελληνική γλώσσα ως αξία σημαντική και διαχρονική. Για τον ποιητή η ελληνική γλώσσα είναι τίτλος ευγενείς, αφού υπήρξε φορέας της υψηλής διανόησης.

Από τους πέντε στίχους του ποιήματος οι τέσσερις εκφράζουν το παράπονο των Ελλήνων ποιητών, γιατί λόγω της γλώσσας που μιλιέται και γράφεται από πολύ λίγους μέσα στην παγκόσμια κοινότητα, μένουν άγνωστοι και αδικαίωτοι. Αντίθετα, συνδεδεμένος μ’ ένα πολύ δυνατό «όμως» ακολουθεί ο τελευταίος στίχος που με το βάρος τους εξουδετερώνει τα πικρά συναισθήματα των υπόλοιπων στίχων. Και η ίδια η δομή του ποιήματος 4 προς 1, δείχνει αυτό το αντιστάθμισμα για το οποίο κάνει λόγο ο ποιητής. Ο ένας στίχος είναι αρκετός για να αναιρέσει τους τέσσερις. Έτσι και το ότι έχουμε το μεγάλο προνόμιο να γράφουμε Ελληνικά, ακυρώνει όλες τις δυσμενείς συνέπειες του να μη μας διαβάζουν, να μη μας ξέρουν.