ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ

Προσδιορισμός εννοιών

Κατανάλωση: η διαδικασία αγοράς αγαθών προκειμένου να καλυφθούν οι βιοποριστικές ανάγκες του ανθρώπου και περαιτέρω οι ανάγκες για ποιότητα

ζωής.

Καταναλωτισμός: η ικανοποίηση που προσφέρει η ίδια η πράξη της κατανάλωσης, η δυνατότητα του ατόμου να καταναλίσκει ακόμη και μετά την κάλυψη των αναγκών του, η έντονη επιθυμία να ξοδεύει υλικά και πνευματικά αγαθά.

Καταναλωτική κοινωνία: η σύγχρονη βιομηχανικά ανεπτυγμένη κοινωνία στο πλαίσιο της οποίας οι πολίτες καταναλώνουν μαζικά και στόχος τους είναι η υλική ευημερία (= άνοδος των δευτερογενών αναγκών, πολυτελής διαβίωση, σπατάλη).

Άνθρωπος Καταναλωτής (Homo Consumens): ο άνθρωπος που καταναλώνει διαρκώς χωρίς να νιώθει ποτέ κορεσμό, που προσπαθεί να ικανοποιήσει πλασματικές ανάγκες, που η απληστία γίνεται το νόημα της ζωής του, η εξισορρόπηση της ψυχικής αδυναμίας και της μοναξιάς του. (Ο όρος «homo consumens» ανήκει στον Έριχ Φρομ.).

Παράγοντες/αιτίες του Καταναλωτισμού

• Οικονομικοί:

-Η βιομηχανοποίηση (αυτοματοποίηση) των κοινωνιών έδωσε τη δυνατότητα υπερπαραγωγής αγαθών, σε μικρό κόστος και άριστη ποιότητα, τα οποία διοχετεύονται και απορροφώνται από το αγοραστικό κοινό → ποικιλία προϊόντων προσιτών οικονομικά και ταυτόχρονη ανάγκη διάθεσής τους.

_ Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου στις δυτικές κεφαλαιοκρατικές κοινωνίες (Ευρώπη, Αμερική), αλλά και σε άλλες (Ιαπωνία), επέτρεψε την ικανοποίηση των πρωταρχικών αναγκών και την επιθυμία για ικανοποίηση δευτερευουσών → κοινωνία αφθονίας.

• Κοινωνικοί:

_ Ο σύγχρονος πολιτισμός αναπτύσσεται μονόπλευρα → δίνεται βαρύτητα στην ικανοποίηση των υλικών αγαθών έναντι των πνευματικών και ηθικών.

_ Επικρατεί το πρότυπο του «πλούσιου και επιτυχημένου» ανθρώπου → η γοητεία, το κοινωνικό κύρος, ο σεβασμός «ανταλλάσσονται» με τα υλικά αποκτήματα και απορρέουν από αυτά → διαφήμιση, μόδα.

• Ψυχολογικοί:

_ Οι άνθρωποι μιμούνται ο ένας τον άλλον για να νιώσουν αποδεκτοί, να ανήκουν σε μια ομάδα, να γίνονται αγαπητοί → μαζοποίηση,

ομοιμορφοποίηση.

_ Το άτομο προσπαθεί να εξισορροπήσει το ψυχικό κενό, τους φόβους και τις ανασφάλειές του, την αγωνία του για το μέλλον καταναλώνοντας → άγχος, κατάθλιψη.

_ Οι άνθρωποι βομβαρδιζόμενοι από τα διαφημιστικά μηνύματα δημιουργούν ψεύτικες, «περιττές» ανάγκες τις οποίες βιώνουν σαν πραγματικές.

_ Οι καταναλωτές μπερδεύουν την έξαψη και τον ενθουσιασμό από την αγορά προϊόντων με την αληθινή χαρά και ευτυχία → ψευδαίσθηση ευτυχίας, απομάκρυνση από τα ουσιαστικά συναισθήματα, ψυχική υποδούλωση.

Ηθικοί:

_ Η υλική άνεση προσφέρει μια ψευδαίσθηση ικανοποίησης στους ανθρώπους σαν αντίβαρο στην απουσία ανθρωπιάς, αλληλεγγύης, ηθικών αρχών και αξιών → το άτομο αισθάνεται ανίσχυρο, ευάλωτο, ευεπίφορο στη μαζική υποβολή.

_ Ο στυγνός ανταγωνισμός και η επικράτηση του εγωισμού στις μέρες μας οδηγεί σε μια στείρα, ατομιστική στάση ζωής με μόνο στόχο την οικονομία ευρωστία και το κοινωνικό γόητρο.

Αρνητικές συνέπειες της υπερκατανάλωσης

• Εργασία

_ Αυξάνει σημαντικά ο ανθρώπινος μόχθος (με στόχο την απόκτηση χρήματος) και μειώνεται ο ελεύθερος χρόνος.

_ Αλλοτριώνεται ο χαρακτήρας της εργασίας (υπερεντατικοποίηση, αυτοματοποίηση) η οποία παύει να αποτελεί χώρο δημιουργίας και έκφρασης.

• Κοινωνία

_ Κυριαρχεί ο ανταγωνισμός και η ιδιοτέλεια στις ανθρώπινες σχέσεις ενώ παραγκωνίζονται η άμιλλα και η αλληλεγγύη.

_ Χάνεται η συλλογικότητα και τη θέση της παίρνει ο ατομικισμός.

_ Η κάλυψη των υλικών αναγκών από μέσο για τη βελτίωση της ζωής μετατρέπεται σε αυτοσκοπό.

_ Η απληστία των ανθρώπων επηρεάζει αρνητικά το φυσικό περιβάλλον με επιπτώσεις στην οικολογική ισορροπία (σπατάλη πηγών ενέργειας/ πρώτων υλών κτλ).

_ Νοσηρά φαινόμενα όπως η παραοικονομία, η αισχροκέρδεια, η εκμετάλλευση πλήττουν το σύνολο.

_ Η ποιότητα των προϊόντων υποβαθμίζεται και δίνεται έμφαση στην ποσότητα.

_ Οι άνθρωποι προσανατολίζονται στον υλικό ευδαιμονισμό (τάση αυτοπροβολής, νεοπλουτισμός, επιδεικτική κατανάλωση).

_ Οι πολίτες γίνονται ευάλωτοι στην πνευματική χειραγώγηση (π.χ. από επιτήδειους δημαγωγούς).

• Πνευματικότητα

_ Ο άνθρωπος μετατρέπεται σε «εξαρτημένο υπήκοο» της καταναλωτικής κοινωνίας αλλά η υποτέλειά του δεν περιορίζεται στο χώρο του εμπορίου επεκτείνεται και στο χώρο της ιδεολογίας.

_ Θεοποιούνται τα υλικά αγαθά και υποβαθμίζονται τα πνευματικά και ηθικά (απουσία σταθερού έρματος).

Ψυχική κατάσταση

_ Οι άνθρωποι εμφορούνται από συναισθήματα αρνητικά: άγχος, αγωνία, φθόνος, επιθετικότητα.

_ Επιδίδονται σε έναν αγώνα απόκτησης ολοένα και περισσότερων αγαθών (άχρηστες/πλασματικές ανάγκες) → ταύτιση του «έχειν» με το «είναι»

(αιτία και συνέπεια ταυτόχρονα / φαύλος κύκλος).

_ Τρόποι αντιμετώπισης των επιπτώσεων του Καταναλωτισμού

• Παιδεία:

_ Ως φορέας αυτογνωσίας, η παιδεία βοηθά τα άτομα να ιεραρχήσουν τις ανάγκες τους και να διατηρήσουν το μέτρο.

_ Ως μέσο καλλιέργειας σφυρηλατεί πιο ισχυρές προσωπικότητες που διαθέτουν ευθυκρισία

• Άτομο:

_ Οφείλει να αντιμετωπίζει με κριτικό πνεύμα τα αποπροσανατολιστικά μηνύματα της εποχής (από TV και διαφήμιση).

_ Είναι σκόπιμο να βοηθά τους συνανθρώπους του να απορρίψουν τα καταναλωτικά πρότυπα (ιδιαίτερα τα παιδιά και τους εφήβους) → ως γονέας, δάσκαλος, διανοούμενος.

• Κράτος:

_ Ορθολογιστικός τρόπος ανάπτυξης της οικονομίας.

_ Σωστή, εποικοδομητική χρήση των τεχνολογικών επιτευγμάτων.

_ Δικαιότερη κατανομή του πλούτου.

• Φορείς Κοινωνικοποίησης:

_ Η οικογένεια πρέπει να παρέχει ισχυρές αρχές και αξίες ως αντίβαρο στο δέλεαρ του υπερκαταναλωτισμού.

_ Το σχολείο αναλαμβάνει να καλλιεργεί δυναμικές προσωπικότητες.

_ Τα ΜΜΕ απαιτείται να προβάλουν υγιή πρότυπα, να επανακτήσουν τον ενημερωτικό τους ρόλο.

_ Η διαφήμιση πρέπει να πληροφορεί κι όχι να παραπλανά και να διαφθείρει (δεοντολογία/ νομοθεσία).

(Από εκπαιδευτήρια Δούκα)