ΠΕΙΘΩ: ΘΕΩΡΙΑ

 Διασάφηση της έννοιας

Ο όρος πειθώ περιγράφει τη λογική ικανότητα να θεμελιώνουμε τις απόψεις μας, ώστε να επηρεάζουμε τη συμπεριφορά των άλλων σύμφωνα με τις επιδιώξεις μας. Είναι η προσπάθεια να διαμορφώσουμε, να ενισχύσουμε ή να αλλάξουμε τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τη συμπεριφορά ενός ανθρώπου ή μιας κοινωνικής ομάδας σχετικά με ένα θέμα, ένα πρόσωπο, ένα αντικείμενο ή μια δραστηριότητα.

• Εκτροπή

Όταν η επιδίωξη του πομπού είναι ιδιοτελής και σκόπιμη και συγχρόνως μετέρχεται θεμιτά και αθέμιτα μέσα (σοφιστικά τεχνάσματα, συναισθηματική υποβολή ή παραπλανητικά επιχειρήματα), τότε η πειθώ ρέπει προς την προπαγάνδα, οπότε υπηρετείται ο στόχος της παραπληροφόρησης του δέκτη.

• Τρόποι  - Τεχνικές πειθούς

Αναντίλεκτα, η πειθώ με την εμβέλεια που τη χαρακτηρίζει και την ισχυρότατη επίδραση που ασκεί σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, αποτελεί «όπλο» γι' αυτόν που κατέχει τους τρόπους - τεχνικές της.

• Ειδικότερα

Οι τεχνικές για την αποτελεσματικότερη υποβάθρωση της προσωπικής μας γνώμης είναι:

α. Η επίκληση στη λογική (υλοποιείται με την επιστράτευση επιχειρημάτων και τεκμηρίων).

β. Η επίκληση στο συναίσθημα (οπότε ο πομπός καταφεύγει σε στρατηγικές που αποβλέπουν στην άσκηση ψυχικής επίδρασης στο δέκτη, με σκοπό να διεγερθούν τα κατάλληλα κάθε φορά συναισθήματα, αγάπη, οίκτος, περιφρόνηση, αγανάκτηση που θα παρωθήσουν στην επιθυμητή από τον πομπό στάση - συμπεριφορά του δέκτη.

γ. Η επίκληση στο ήθος του πομπού και στην αυθεντία του (στην περίπτωση αυτή ο ομιλητής με ένα σύνολο τεχνικών επιχειρεί να προβάλει την αξιοπιστία του στα μάτια του δέκτη' με την επίκληση στην αυθεντία επιδιώκει να καταδείξει την ορθότητα των ιδεών του, παραπέμποντας σε απόψεις που διατύπωσαν πρόσωπα ευρύτερης αποδοχής και αδιαμφισβήτητου κύρους).

• Αναλυτική έκθεση και σχολιασμός των στρατηγικών πειθούς – 
• Με ποιους τρόπους μπορούμε να πείσουμε

1. Επίκληση στη λογική

1+1 = 2

Το επιχείρημα: Είναι μια σειρά αλληλένδετων κρίσεων - προτάσεων που σχηματίζεται, για να δηλωθεί η αλήθεια μιας απόφανσης (γνώμης ή θέσης).

Η διαδικασία ή η μέθοδος με την οποία ο νους καταστρώνει ένα επιχείρημα λέγεται συλλογισμός.

Ο ομιλητής ή ο συγγραφέας χρησιμοποιεί στο κείμενό του τεκμηριωμένο λόγο. Χρησιμοποιεί δηλαδή ορθά επιχειρήματα και εξακριβωμένα τεκμήρια για να αποδείξει την ορθότητα της άποψής του (της γνώμης του). Τα επιχειρήματα και τα τεκμήρια ονομάζονται μέσα πειθούς.

Στη Λογική επιχείρημα ονομάζεται ένα διατεταγμένο σύνολο προτάσεων - κρίσεων από τις οποίες συνάγεται με λογική αναγκαιότητα ένα συμπέρασμα. Ειδικότερα, ένα επιχείρημα έχει την ακόλουθη δομή:

1. Μία ή περισσότερες προτάσεις = προκείμενες χρησιμεύουν ως βάση της αποδεικτέας θέσης.

(Η πρώτη προκείμενη ονομάζεται και Μείζων ή Αξίωμα ενώ η δεύτερη Ελάσσων).

2. Μια πρόταση = συμπέρασμα, η οποία ακολουθεί λογικά τις προκείμενες και συνιστά την αναγκαία λογική απόληξή τους.

• Π.χ.  1^η προκείμενη Ο φανατισμός είναι αντίθετος προς το χριστιανισμό.

         (μείζων)

         2^η προκείμενη Μερικοί χριστιανοί κληρικοί είναι φανατικοί.

         (ελάσσων)

         Συμπέρασμα:  Άρα μερικοί χριστιανοί κληρικοί είναι αντίθετοι προς το  

                                  χριστιανισμό.

Τεκμήρια ονομάζονται συγκεκριμένα στοιχεία (παραδείγματα, γεγονότα, γνωμικά, αυθεντίες, στατιστικά στοιχεία) που επιστρατεύονται από τον πομπό, για να αποδειχθεί η ορθότητα μιας θέσης - ισχυρισμού.

Παράδειγμα:

Οι χώρες που σέβονται τους πολίτες τους οργανώνουν ένα πλήρες σύστημα υγείας για την περίθαλψή τους.

Στη Ζουαζηλάνδη όμως, μολονότι υπάρχουν οι απαιτούμενοι πόροι, δε λαμβάνεται καμιά μέριμνα για την υγεία των πολιτών. Κι αυτό το διαπιστώνουμε από την έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Υγείας του 2003, σύμφωνα με την οποία παρατηρείται έλλειψη νοσοκομείων και πρωτογενούς ιατροφαρμακευτικής φροντίδας.

Μπορούμε λοιπόν να συμπεράνουμε ότι η Ζουαζηλάνδη δε σέβεται τους πολίτες της.

 

2. Επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη

Ο ομιλητής ή ο συγγραφέας προσπαθεί να διεγείρει στο κοινό του συναισθήματα (φόβο, αγανάκτηση, οργή, αγάπη, μίσος, συμπάθεια, εμπιστοσύνη κτλ.), με σκοπό να προκαλέσει μιαν απόφαση ή να το οδηγήσει σε μια ενέργεια.

Για το σκοπό αυτό, χρησιμοποιεί διάφορα μέσα πειθούς. Μερικά από αυτά είναι:

1. Η χρήση λέξεων με συγκινησιακή φόρτιση.

2. Η περιγραφή καταστάσεων.

3. Η αφήγηση γεγονότων..

4. Το χιούμορ.

5. Η ειρωνεία.

6. Τα σχήματα λόγου (μεταφορές, παρομοιώσεις κτλ.).

Παράδειγμα:

Δεν μπορεί να μένει κανείς αδιάφορος. Η ευθύνη μας είναι ιστορική. Οι γείτονές μας είναι προκλητικοί. Απειλούν το έθνος. Απειλούν την τιμή και την εθνική μας αξιοπρέπεια. Πρέπει λοιπόν, σαν γνήσιοι πατριώτες. να αναλογιστούμε ποιο είναι το χρέος μας απέναντι στα παιδιά μας' απέναντι στους ένδοξους προγόνους μας.

3. Επίκληση στο ήθος του πομπού (ομιλητή)

Ο ομιλητής ή ο συγγραφέας επιδιώκει να κερδίσει την εμπιστοσύνη του κοινού. Για να πετύχει το στόχο του, προσπαθεί να το εντυπωσιάσει προβάλλοντας - τις περισσότερες φορές, με έμμεσο τρόπο - την αξιοπιστία, τις αρετές και την ευγένεια των στόχων του.

Παράδειγμα:

Στις εκλογές που πλησιάζουν, δεν σας ζητάμε να μας ψηφίσετε χωρίς σκέψη. Σας ζητάμε να σκεφτείτε: Ποιοι υπερασπίστηκαν την εθνική σας αξιοπρέπεια. Ποιοι βελτίωσαν θεαματικά το βιοτικό σας επίπεδο. Ποιοι αγωνίστηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση για τα συμφέροντα των αγροτών. Σας ζητάμε να αναλογιστείτε ποιο κόμμα υπερασπίστηκε τις δημοκρατικές κατακτήσεις. Μόνο τα κόμματα που δίνουν όραμα στους λαούς αξίζουν την εμπιστοσύνη των λαών. Σκεφτείτε. και θα διαπιστώσετε ότι

εμείς αξίζουμε την ψήφο σας.

4. Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου

Ο ομιλητής ή ο συγγραφέας δεν προσπαθεί να ανασκευάσει τα επιχειρήματα του αντιπάλου χρησιμοποιώντας τεκμηριωμένο λόγο, αλλά επιδιώκει να δείξει ότι ο αντίπαλός του είναι αναξιόπιστος - επομένως, ότι τα επιχειρήματά του δεν είναι άξια προσοχής.

Παράδειγμα:

Θα ήμουν έτοιμος να συμφωνήσω με το συνομιλητή μου. Τα επιχειρήματά του θα μπορούσαν να γίνουν αποδεκτά. Το πρόβλημα όμως δε βρίσκεται στη Λογική. Η Λογική είναι ένα «εργαλείο» που μπορεί να το χρησιμοποιήσει καλά ο καθένας. Το πρόβλημα βρίσκεται στο αν θα συμφωνήσουμε με τα λόγια ενός ανθρώπου του οποίου το παρελθόν είναι γνωστό σε όλους. Ο ηθικός εκτροχιασμός που σημάδεψε τη ζωή του συνομιλητή μου δε μου επιτρέπει να δεχτώ την άποψή του. Σε τελική ανάλυση, το ζήτημα δεν είναι τι επιχειρήματα διατυπώνονται, αλλά από ποιον διατυπώνονται.

5. Επίκληση στην αυθεντία

Ο ομιλητής ή ο συγγραφέας, για να ενισχύσει ένα ή περισσότερα επιχειρήματά του, επικαλείται τους λόγους (τις απόψεις) κάποιου σημαίνοντος προσώπου ή μιας αυθεντίας σε έναν τομέα (επιστημονικό, πολιτικό κτλ.).

Παράδειγμα:

Η αλήθεια είναι σχετική. Αυτό το επιβεβαίωσε με τον πιο πανηγυρικό τρόπο ο Αϊνστάιν - ένα από τα μεγαλύτερα πνεύματα της εποχής μας- με την περίφημη Θεωρία της Σχετικότητας. Δεν μπορείτε, λοιπόν, να υποστηρίζετε ότι η αλήθεια των απόψεών σας έχει καθολικό κύρος. 

Μέθοδος πειθούς                            Μέσα πειθούς
Επίκληση στη λογική         Επιχειρήματα τεκμήρια (παραδείγματα,
                                                   στατιστικά στοιχεία κτλ.)

Επίκληση στο                      Συναισθηματικά φορτισμένο λεξιλόγιο,
συναίσθημα του δέκτη        περιγραφή, αφήγηση, μεταφορές
                                              παρομοιώσεις χιούμορ, ειρωνεία
                                            
Επίκληση στο ήθος              Θετικά φορτισμένο λεξιλόγιο που
του πομπού (ομιλητή)         αναφέρεται στις αρετές του ομιλητή
                                                    ή των ιδεών που εκφράζει.
                                                  
Επίθεση στο ήθος                   Αρνητικά φορτισμένο λεξιλόγιο.
του αντιπάλου                          Ύβρεις, ειρωνεία, καταγγελίες
                           

Επίκληση στην αυθεντία         Αποσπάσματα επιστημονικού λόγου
                                                     σκέψεις και απόψεις ειδικών με
                                                          αναγνωρισμένο κύρος


Μέθοδος πειθούς             Ο ομιλητής ή ο συγγραφέας επιδιώκει...
Επίκληση στη λογική          ... να αποδείξει την ορθότητα της άποψής του.

Επίκληση στο                      ...να διεγείρει τα συναισθήματα του κοινού,
συναίσθημα του δέκτη        να προκαλέσει μια απόφαση ή να οδηγήσει
                                                              σε μια ενέργεια.

Επίκληση στο ήθος             ...να δείξει την αξιοπιστία του, να

του πομπού                            αποσπάσει την εμπιστοσύνη του κοινού

                                               και τελικά να επηρεάσει την απόφασή του.

                 
Επίθεση στο ήθος                ...να δείξει ότι οι απόψεις του ανιπάλου δεν
του αντιπάλου                         είναι ορθές εξαιτίας του χαρακτήρα του.

Επίκληση στην                      ...να ενισχύσει την αξιοπίστία ενός επιχει-
αυθεντία                                   ρήματος ή να καλύψει την έλλειψη
                                                               επιχειρημάτων.